کتیرا
گیاهان دارویی - کتیرا
گیاهی است بوتهای، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع 15ـ10 سانتیمتر. محور میانی برگهای مرکب در انتها نوکتیز به طول 5/3ـ5/1 سانتیمتر و راست، برگچهها کشیده تا تخم مرغی پهن دارای پوشش متراکم از کرکهای سفید ظریف و کوتاه، در انتها خاردار گوشوارکها سه گوش، تخم مرغی و پوشیده از کرکهای زبر کوتاه و متراکم، گلها بدون دمگل، گل آذین کروی، برگکهای سرنیزهای تا کشیده، در نیمه فوقانی پوشیده از موهای کوتاه و ظریف، برگکچهها وجود ندارد. کاسه گل پوشیده از موهای سفید، ظریف و متراکم، لبهای کاسه تا قاعده منقسم گردیده و در رأس برگشت یافتهاند و گلها (گلبرگها) صورتی رنگند
کتیرا
کتیرا به شکل نوارهای نازک پهن به طول 10×30 میلیمتر و ضخامت تا یک میلیمتر میباشد. بر روی این نوارها کم و بیش خمیده شیارهای ظریف و برآمدگیهای متقاطع و متحدالمرکز وجود دارد. کتیرا به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد کمرنگ بدون بو، بدون طعم، در حرارت 50 درجه به راحتی به پودر تبدیل میشود و با افزودن آب به شکل ژل موسیلاژی در میآید .
زمان جمعآوری کتیرا
کتیرا در نیمه دوم تابستان از گیاه 2 ساله بهرهبرداری میشود . خاک اطراف یقه گیاه را تا عمق cm5 خالی میکنند و در قسمت بدون حفاظ توسط یک چاقوی تیز، شکاف طولی ایجاد کرده سپس بوسیلۀ یک قطعه چوب شبیه گوه با فشار شکاف باز میکنند تا صمغ به راحتی تراوش شود به دو صورت عمده در بازار عرضه میگردد. یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودیشکل است و دیگری کتیرای سفید است که به شکل پارچه عریضی میباشد و اطراف یا وسط آنها برآمده است.
دامنۀ انتشار کتیرا
گونههای کتیرا در اکثر نقاط ایران بویژه از ناحیه مرکزی به طرف غرب کشور پراکنده است، علاوه بر ایران در سوریه، عراق و ناحیۀ آناتولی گسترش دارد . کتیرا از دو پلیساکارید با سورین (Bassorin) و تراگاکانتین (Tragacanthin) تشکیل شده است. با سورین در آب متورم شده و به فرم محلول ویسکوز درمیآید. تراگاکانتین یک ترکیب محلول در آب است. وزن مولکولی کتیرا بالغ بر هشتصد هزار است.
موارد استعمال کتیرا
کتیرا اثر درمانی معینی در پزشکی ندارد. در داروسازی به مصارف تهیه موسیلاژ و گرد کتیرا و همچنین تهیه قرصهای مختلف میرسد. بعلاوه چون داروئی است امولسیون دهنده جهت معلق نگهداشتن گردهای داروئی غیرمحلول در آب به کار میرود. کتیرا ممکن است به فرآوردههای داروئی کم کننده وزن بدن و یا به عنوان ملینهای افزاینده حجم به فرآوردههای داروئی ضد یبوست اضافه شود. همچنین به عنوان نرمکننده و تسکین دهنده در فرآوردههای آرایشی ـ بهداشتی و به عنوان سوسپانسیونکننده و امولسیون کننده و به هم چسباننده در صنایع داروئی مورد مصرف قرار میگیرد . مصارف صنعتی کتیرا خیلی زیاد است.
موارد استعمال کتیرا در پزشکی سنتی
در طب گذشته کتیرا جهت مداوای سرفه، برطرف کردن گرفتگی و خشونت صدا توصیه شده است. افزون بر آن مالیدن آن بر روی مو مانع شقه شدن آن میدانستند . کتیرا کمی ملین و مسهل نیز هست.
خواص درمانی و روش مصرف کتیرای زرد
در گذشته های نه چندان دور که شامپوهای امروزی وجود نداشت، مردم آن روزگاران از موادی مانند سدر و کتیرا برای شستشو و همچنین تقویت موهای سر خود استفاده می کردند که بد نیست اشاره ای در ادامه به روش مصرف و همچنین خواص درمانی آن داشته باشیم.
تقویت کننده موهای خشک : مقدار یک قاشق مرباخوری کتیرای زرد را پس از آسیاب کردن با یک استکان آب مخلوط و هم بزنید به مدت 1 الی 2 ساعت به حال خود رها کنید تا کاملا آب را جذب کرده و آماده شود مقدار یک سر شیشه از شامپویی که به صورت روزانه برای شستشوی سر استفاده می کنید به کتیرای آماده شده اضافه کرده و در حمام سر خود را با مخلوط بدست آمده بشویید این ترکیب یکی از بهترین شوینده ها برای موهای خشک است.
تقویت کننده موهای معمولی و چرب : مقدار 2 قاشق سدر را با 1 قاشق کتیرای آسیاب شده مخلوط و با 1 لیوان آب هم بزنید به مدت 1 الی 2 ساعت به حال خود رها کنید تا کاملا آب را جذب کرده و آماده شود مقدار یک سر شیشه از شامپویی که به صورت روزانه برای شستشوی سر استفاده می کنید به کتیرای آماده شده اضافه کرده و در حمام سر خود را با مخلوط بدست آمده بشویید این ترکیب یکی از بهترین شوینده ها برای موهای چرب است.
خواص درمانی و روش مصرف کتیرای صدفی
ضد سرفه و خلط آور : کتیرا که برای درمان سرفه های خشک و حتی برای صاف نمودن صدا دارای سابقه طولانی در طب سنتی است و در بسیاری از موارد به همراه ترکیباتی برای درمان گلو درد و سرفه های خشک مورد مصرف قرار گرفته است. مقداری کتیرا را در آب جوش یا شیر بز مخلوط کرده و پس از حل شدن در آب میل شود.
روده و معده : با روغن کاری روده ها مانع از طولانی شدن زمان توقف مدفوع در روده می شود برای این کار کافی است مقداری کتیرا را در آب به مدت 1 ساعت خیس کرده پس از طی شدن این مدت قبل از هر وعده غذایی میل نمایید.
عفونت و دندان درد : مقداری از کتیرای برگ را روی محل درد قرار داده و نگهدارید این عمل حتی باعث باز شدن محل عفونت در لثه و جذب و در نهایت درمان عفونت دندان می شود.
روش تهیه ژل کتیرا برای حالت دادن مو : مقدار 5 گرم کتیرا صدفی را به همراه یک لیوان آب جوش هم بزنید تا کاملا آب را جذب و سفت شود سپس ژل بدست آمده را پس از خنک شدن داخل پمپ و یا بطری خالی بریزید و به دفعات استفاده کنید.
دونکته در مورد کتیرا
در هنگام خرید کتیرا به تمیزی و رنگ شفاف آن دقت کنید. این رنگ هر چه سفید تر و شفاف تر باشد از نظر قیمت گران تر بوده و دارای کیفیت بالاتری نیز هست.
با توجه به این که ژل تهیه شده از کتیرا و آب ممکن است پس از مدتی خراب شود، بهتر است اولا آن را دور از گرما نگه داشت و ثانیاً اگر پمپ خالی در دسترس دارید که قبلا از ژل کتیرا پر بوده و حالا خالی شده است ژل تهیه شده را داخل پمپ ریخته و استفاده نمایید تا هوای کمتری به آن رسیده و در نتیجه مدت زمان بیشتری بتوان ار آن نگهداری و استفاده کرد .